میثم نریمانی كارشناس ارشد شبكه تحليلگران تكنولوژي ايران(ايتان):

مقدمه

یکی از ابعاد مهم دور جدید تحریم علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، مسدود سازی داراییهای دلاری و جلوگيري از انجام هرگونه مبادله دلاری است. در نتیجه ایران، داراییهای دلاری خود را به ارزهای دیگر عمدتاً يورو تبدیل کرد و عمده مبادلات خود را با یورو انجام داد. مقارن با این مساله، اتحادیه اروپایی تحریم یورویی ایران را آغاز کرده است. هر چند استفاده از دیگر ارزهای جهانروا و نیز تكنيك‌هاي بانكي براي خنثي‌سازي تحريم‌ها مي‌تواند در كوتاه مدت مؤثر باشد اما از هماکنون مشخص است که ادامه این راهحلها در ميان مدت ناممکن است. بنابراين ضروري است حذف ارز واسط از مبادلات دوجانبه ایران با طرفهای تجاری خود در دستور کار كشورمان قرار گیرد. به بیان دیگر، ضروري است کشور به سمتی حرکت کند که در مبادلات تجاری خارجی با هر کدام از شرکای خود، نیاز به ارز کشور ثالثی نباشد. این امر از پنج مسیر قابل تحقق است که بسته به نوع مبادله و کشور هدف، هر کدام از این پنج مسیر یا ترکیبی از آنها قابل استفاده است.

مسیر اول: مبادله بر مبنای ریال

ایران میتواند در ازای صادرات خود به کشور هدف، بهای کالا و خدمات مورد نظر را به ریال مطالبه کند، مشروط بر اینکه مسیری برای پرداخت ریالی واردات خود از کشور هدف طراحی کرده باشد. به عنوان مثال كشور تركيه مي تواند براي به‌دست آوردن ريال براي خريد گاز، كالاهاي خود را به صورت ريالي به ايران صادر كند و عمليات بانكي صرفاً توسط بانكهاي ايراني و تركيهاي انجام پذيرد.

مسیر دوم: طلا و ديگر فلزات گرانبها

طلا و دیگر فلزات گرانبها نیز، می توانند مبنای معاملات قرار گیرند. کشور هندوستان اخیرا به ایران پیشنهاد داده بود که می تواند به‌دلیل مشکلات ایران در خصوص دلار، معادل نفت خریداری شده از ایران را طلا بدهد. این نکته حایز اهمیت است که ایجاد بورس نفت در کشور و تعیین قیمت ریالی نفت میتواند بخشی از مشکلات مالی تجارت خارجی کشور را برطرف سازد.

مسیر سوم: بازارهای تهاتري (Barter Market)

مسیر دیگری برای مبادلات بینالمللی و حذف ارزهای خارجی از مبادلات بینالمللی کشور توسعه، "بازارهای تهاتری" است که در واقع مبادلات پایاپای و کالا به کالا را سامان می دهند. امروزه سيستم تهاتری يک صنعت بين المللی است، به طوری كه بسياری از بازارهای تهاتری عمده فعاليت خود را در حوزه بازارهای بين المللی متمركز كرده‌اند. بر اساس مطالعات علمی موسسه بین المللی مبادلات تجاری(IRTA) از 34 تریلیون دلار ظرفیت اقتصاد جهانی، 60 درصد مخارج مصرف کننده، 30 درصد هزینه های دولتی و 10 درصد یعنی بالغ بر 3،2 تریلیون دلار هزینه مبادلات است، در حالی که هزینه مبادله بهینه برای اقتصاد جهانی معادل چهار درصد پیش بینی شده است. این يعني بازارهای مبادلهای غیر نقدی که با رقمی معادل 8،43 میلیارد دلار در سال 2004 فعالیت داشته اند، ظرفیت توسعه و گسترش تا رقم 136 میلیارد دلار را دارا هستند. فعالیت بازار تهاتری ایرانیان و نیز برات کارت تضمینی بانک صادرات ایران میتواند آغاز مناسبی برای توسعه سهم بازار تهاتری در مبادلات خارجی کشور محسوب شود.

مسیر چهارم: تسويه ريال با واحد پول كشورهاي طرف تجاري

مسیر چهارم در مبادلات تجاري دوجانبه، این است که واحد پول هیچیک از دو طرف مبنا قرار نگیرد بلکه با ورود بانک‌های مرکزی طرفین، به میزانی که صادرات و واردات دوجانبه با یکدیگر تراز میشوند، حساب دو طرف تسویه شود. بر این مبنا ضروري است هر کدام از بانکهای مرکزی، حسابی بر مبنای واحد پول ملی خودشان و به نام طرف مقابل ایجاد کنند. هر زمان که نیاز به خرید خارجی است، واردکننده معادل پول ملی خود به بانک خود پرداخته و فروشنده معادل آن را به پول ملی خود دریافت می كند. آنچه در این میان اتفاق میافتد، بدهکار و بستانکار شدن حسابهای دوجانبه ابتدایی نزد بانکهای مرکزی است. شکل شماره یک، پنج گام یک مبادله از این مسیر را نشان می‌دهد.

شکل شماره1: نمای گرافیکی تسویه ریال با ارز کشورهای طرف تجاری

مازاد تجاری از این مسیر می تواند بسته به توافق طرفین به صورت طلا يا انرژي تسويه شود. پیشرفت طرح میتواند نقش بانک مرکزی را حذف و یک اتاق تسویه را جایگزین آن نماید. تجربه ایران در راهاندازی اتاق تسویه پایاپای آسیایی که هماکنون نیز فعال است و دبیرخانه آن هم در ایران قرار دارد، می تواند در این خصوص بسیار راهگشا باشد.

مسیر پنجم: مبادله بر مبنای ارز کشور طرف تجاری

همانگونه که ایران میتواند ریال را مبنای مبادله قرار دهد، مسیر دیگر میتواند، مبنا قرار گرفتن ارز کشور هدف باشد. به‌تازگي در خبرها آمده بود که ایران نفت خود به کره جنوبی را به وون (واحد پول کره جنوبی) میفرشد و وون دریافتی از کره را در ازای واردات از این کشور، به خودشان باز پس میدهد. نکته مهم در این میان آن است که کشوری که دست بالاتر را در مبادله دارد، می‌تواند با چانهزنی، مبنای مبادله را ارز کشور خودش قرار دهد.

تبدیل تهدید به فرصت

تامین نیاز مبادلاتی بینالمللی هدف بزرگی است که کشورهای قدرتمند جهان برای بهره گیری بیشتر از آن با یکدیگر رقابت سختی دارند. در سالهای پس از دهه 70 و کنارگذاشتن توافق برتونوودز از سوی امريكا به این سو، دلار امريكا توانسته است سهم خود را از تقاضای معاملاتی بینالمللی به مرور افزایش دهد تا جایی که هماکنون بیش از 85 درصد مبادلات بین‌المللی با دلار است. استفاده امريكا از این ابزار به حدی است که فارغ از فشارهای خارجی، این کشور دست به سیاست پولی انبساطی می زند و تورم خود را به کل دنیا صادر می‌کند و در ازای آن، کالای بیشتری به کشور خود وارد می‌کند.

از سوی دیگر با توسعه دلار، هر زمان که بخواهد کشورهای دیگر را با این ابزار تهدید کرده و سیاستهای خود را به آنها تحمیل میکند. وقوع بحران مالی اخیر موجب شد صدای اعتراض بسیاری از کشورها به‌ويژه چین و روسیه در قبال این مساله، بلند شود و تلاشهای بیشتری در خصوص اتمام سلطه دلار بر جهان صورت پذیرد. حذف ارزهای واسط از سوی جمهوری اسلامی ایران در مبادلات خارجی، هم میتواند اقدامی عملی جهت الگوگیری سایر کشورها براي حذف دلار در مبادلات تلقی شده و این ابزارِ مهم قدرت ایالات متحده را تضعیف كند و هم به توسعه نفوذ ریال در منطقه منجر شده و منافع اقتصادی و سیاسی بسیاری را نصیب کشور سازد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: